“…hemen bizitza ospatzen dugu
ez da bakarrik zinema
hemen herri bat suaren pean
oihuz, kantatu duena
ongi etorri mundura Ainhoa
eskerrik asko belodromoa
hau duzu Iñigo omena
gurea da garaipena” (Jon Maia)
Black is Beltza II: AINHOA
Zinemetan irailak 30 septiembre en cines
(argazkia: Ikor Kotx)
Araninfo ➝
Se cumplió el guion previsto. ‘Sold out’ en una noche histórica, cargada de recuerdos, fiesta y reivindicación. El Velódromo de Anoeta fue testigo este viernes del estreno de ‘Black is Beltza II: Ainhoa‘, el más esperado del Zinemaldia, el Festival de Cine de Donostia que este sábado cierra su 70 edición. Un retrato “real, duro y hermoso” del final de una década, los años 80, en un viaje con paradas en La Habana, Iruñea, Beirut, Kabul, Diyarbakır y Marsella, amenizado por una ecléctica banda sonora, porque “no hay revolución sin canciones”, decía Salvador Allende.
Tres millares de personas abarrotaron el mítico recinto para seguir por vez primera las aventuras de Ainhoa, la protagonista absoluta de la segunda parte de la saga creada por Fermin Muguruza. Ni siquiera las actrices y actores que ponen voz a las protagonistas del filme habían visto antes el montaje completo. Fue una grata sorpresa para todas.
Una consigna, “Geurea da garaipena” (La victoria es nuestra), planeó durante todo el acto en el Velódromo, rememorando que, al menos por una vez, ganó la libertad de expresión sobre la censura. Y es que hace 21 años, este recinto albergó los dos míticos conciertos de Negu Gorriak que celebraban la victoria judicial sobre el general Rodríguez Galindo. Un triunfo que llegaría tras una larga persecución del aparato jurídico-mediático del Estado a la banda vasca por denunciar la relación de Galindo con el tráfico de drogas en su canción “Ustelkeria”. Estos hechos, también se relatan en la película.
La noche fue intensa, en un ejercicio práctico de memoria. En el escenario unos sonrientes Fermin Muguruza y Jone Unanua, responsable de producción (Talka Records & Films), fueron presentando a todas las personas que han sido vitales para este proyecto, desde el equipo técnico hasta los actores y actrices que ponen voz a los personajes: María Cruickshank (Ainhoa), Ramón Agirre, Manex Fuchs, Ariadna Gil, Antonio de la Torre, Darko Peric o Itziar Ituño como Josune, periodista del periódico Egin e inseparable compañera de Ainhoa.
Precisamente, entre ellos, uno de los más ovacionados por el público fue Jabier Salutregi, director de Egin y represaliado, y que cuenta con un destacado papel en ‘Black is Beltza II’, interpretado por Jon Plazaola. “He conseguido tres cosas en esta vida: dirigir un periódico (el mejor del mundo), conocer las cárceles desde dentro, y ser actor”, dijo entre risas y aplausos.
Y como no Iñigo Muguruza en el corazón, al que su hermano Fermin le dedica la película, y en cuya piel se mete el actor Gorka Otxoa. Su recuerdo estuvo muy presente durante todo el evento, en la pantalla, en los mensajes, entre el público y en los ‘bertsos’ de Jon Maia, que tampoco podía faltar a la cita, adaptando su actuación de los conciertos del 2001. También hubo guiños a la solidaridad internacionalista, con presencia del pueblo palestino, porque como decía Camilo Cienfuegos: “Esos que luchan, no importa donde, son nuestros hermanos”.
Ambientazo en el Velódromo de Donostia para el estreno más esperado del Zinemaldia: ‘@Black_Is_Beltza II: Ainhoa’, de @muguruzafm
Geurea da garaipena!@negugorriak@talkarecords
ℹ️ https://t.co/YAqpwx98q2 pic.twitter.com/huN9gc2hS4— Iker G. Izagirre (@igoiz17) September 23, 2022
“La locomotora ya está en marcha”. Así lo dijeron las maquinistas, Fermin Muguruza y Jone Unanua, en la rueda de prensa previa al estreno de ‘Black is Beltza II’, celebrada esa misma mañana en el local de Naiz en la Zurriola, junto a gran parte del reparto, las y los pasajeros de este viaje a nuestra memoria colectiva.
“Me presentan como director, pero en animación, al final, el director es quien coordina el trabajo de un equipo. Es lo que siempre he defendido: la comunidad, cuidarnos unas a otras y que, entre todas, rompamos las cadenas”, reconoció Muguruza, en una presentación ante los medios con mucho humor y más velocidad, rasgos característicos de Fermín.
Cada cine será una barricada
Tras su exitoso arranque en Zinemaldia, ‘Black is Beltza II: Ainhoa’ llegará a los cines el próximo viernes 30 de septiembre, con algún preestreno de por medio. El pasado jueves Muguruza anunció la primera lista de salas confirmadas, una veintena en localidades vascas, y una docena fuera de Euskal Herria. De momento, ninguna en Aragón. No será hasta el miércoles 28, a 48 horas del estreno, cuando sepan la lista definitiva. La losa de la censura sigue pesando. De hecho, muchos medios de comunicación se han negado a hablar de esta película.
Unas dificultades a las que ya está acostumbrado Muguruza, y el cine independiente en general. En este caso, esa ardua labor llamada distribución la gestiona Barton Films, la distribuidora independiente de Bilbo que se ha encargado de todas las películas y documentales de Fermin desde ‘Checkpoint Rock’ (2009).
A este respecto se expresó el artista vasco. “No sabemos todavía si vamos a llegar a más cines. Pero de momento tenemos una buena representación. Lo primero que tenemos que hacer es defender cada cine como si fuera una barricada. Que aguante la película semanas, incluso meses. Y si podemos llegar a más salas, perfecto”.
‘Black is Beltza II: Ainhoa’ es una película que “se sale del relato oficial que nos han contando siempre y firmada por mí, que eso siempre es un handicap”, añadió. Una película “de resistencia”, con “una guerrilla comunicacional que se ha encargado de difundirla por las calles de Donostia al estilo Bansky”.
Por su parte, Unanua recordó que “se tarda cuatro años en hacer una película independiente como ésta. Estos cuatro años han sido de un esfuerzo increíble. Es muy gratificante decir que hemos hecho ‘sold out’ con una película en euskara”. Por eso, subrayaba, el día 30 de septiembre es “fundamental”. “Qué todo el mundo vaya a verla. Nos la jugamos a una carta, y eso será en los cines. Si aguantamos una semana será menos difícil”.
Para finalizar, y como anécdota que demuestra la sensibilidad de Muguruza, en el arranque de la rueda de prensa el realizador y músico vasco explicó que hablaría en euskara y también en castellano como deferencia a los dos “compañeros” de este Diario Libre d’Aragón, llegados de propio desde Zaragoza para asistir a la presentación. Y, además, se disculpó por no poder hacerlo en aragonés. Y es que Manex, el padre de Ainhoa en la saga ‘Black is Beltza’, siempre decía: “Los idiomas pequeños nos hacen gigantes”.
Hirutxuloko Hitza ➝ Anaiak kontrakoa abesten zuen arren, Fermin Muguruzak beti handira hordago. Zinemaldian animaziozko filma estreinatu, eta non, eta Belodromoan. Eta zer, eta bete. 3.000 lagun txaloka eta txistuka, eta pozik eta hunkituta, eta atzera begira eta triste batzuetan, eta nik zer dakit. Bizitza ospatzen eta madarikatzen, beti bezala.
Karta guztiak zeuden mahai gainean, eta hordagoa, beraz, aldez aurretik irabazita zuen Muguruzak. Broken Brother Brass Band izan zen zeremoniaren gidari. Kristau gutxi, baina fededunak saldoka dituzte second line-an iruñarrek. Muguruzak egin zuen Nola?-rekin brass bandean sartu irtena, eta festa handirako, handienak ekarri behar.
18:00etan hasi dira, ez puntual, noski. Euriak ez du lagundu, baina kanpoan zegoen barrak, bai. Gutxika, euria apaldu, eta jendea hasi da gerturatzen. Tantaka hasieran, saldoka, amaieran. Bi ilara luze-luze filmera sartzeko. Zeren musika zoro honekin, bati baino gehiago ahaztu zaio gaur pelikula bat ikustera etorri garela.
Belodromoaren sinbolismo historikoa aski ezaguna da; badakizue: Negu Gorriak 1 – Galindo 0. Belodromoa bitan bete eta historiarako materiala sortuta. Bada, Muguruzak, eta bere lantalde osoak bere egin du belodromoa berriz ere. Erraz esaten da, baina sartu behar dira hor 3.000 gizaseme eta gizalaba.
Eta Zinemaldiko aurkezleak atera dira, eta Espainiako Loteriari eskerrak ematen hasi dute ekitaldia eta fiu fiu fiuuu! Txistuka erantzun dute 3.000 gizaseme eta gizalabek. Zeren, bai, Zinemaldian gaude. Baina jendea ez dator hona balioak etxean utzita. Kontraesanekin koherente, erakunde publiko, multinazional eta banketxeei txistu. Artistei, Aratz jatetxeari eta Katakraki, txalo. Eta hala behar du, zer demonio.
Eta aurkezleek aurkeztu dituzte, azkenean, banan-banan, pertsonaiei ahotsa jarri dieten aktoreak, eta musikariak eta marrazkilariak. Eta, a ze festa. Denak alboan, elkarrekin, dantzan. Eta, azkenean bai. Azkenean etorri dira filmaren maisuak: Jone Unanua ekoizlea eta Fermin Muguruza zuzendaria. Zuzendariak mikrofonoa hartu aurretik, entzun da harmailetatik: Ari, ari, ari, Jone lehendakari. Zeren, agian, baten bat ez da ohartu, baina gertutik jarraitu duen orok badaki Unanua dela pelikula hauek aurrera ateratzeko berme nagusia.
Muguruzak hitza hartu duenean, orduan bai, hasi dela festa ikaragarria: “Zinemaldikoei esan nien: ‘Filman parte hartu duten 160 lagunak nahi ditut oholtzan”. Zinemaldikoek “eroa” zegoela esan zioten –gauza jakina, bestalde–, eta 160ak beste era batera gonbidatu ditu. Denak ez, baina ia gehienak aipatu ditu, eta une batean oholtzatik pasa dira: musikariak – tartean, Negu Gorriakeko Kaki Arkarazo– ekoizleak, aktore gehiago eta, txalo zaparrada artean, Egin-eko zuzendari ohi eta preso politiko ohi Jabier Salutregi –filmean protagonismo nabarmena duena, bidenabar–.
“Animaziozko film batean –esan du Muguruzak– zuzendariak egin behar duen gauza bakarra talentua koordinatzea da”. Eta nabarmena da, horretan trebeena dela Muguruza. Lantalde osoaren lana nabarmendu du: “Beti aldarrikatu dudan moduan: komunitatea eta elkar zaintza. Apur dezagun katea”.
Hainbeste jende eta emoziorekin, kasik ahaztuta pelikula bat ikustera gentozela. Eta, a ze pelikula! Mash up bat zer den dakienarentzat, horixe definizioa. 86 minutuko trailer bat dirudi: sekuentzia aldaketak, gai bat bestearekin lotuta, erreferentzia ezkutuak nonahi –Zumetaren 1999ko Gernika 1988ko Iruñeko amatxi baten egongelan–, herrialdeak, izenak, gatazkak…
Harritzen da inor? Anabasa hori da Muguruzaren bertute nagusietako bat. Nahastea, lotzea, biltzea. Negu Gorriak think tank bat izan zen moduan, film hau ere lurzoru bat da. Garai baten kontakizuna, lotura libreekin. Baina, kontuz, ez ausazkoak. Zeren Kubak eta Nikaraguak sekulako oihartzuna izan zuen euskal gazteen iruditerian. Eta Afganistango gerrak eta heroinaren trafikoak euskal gazteen zainetan: “Donostia da bataz beste munduan heroina gehien kontsumitzen den hiria”. Erraz ahazten dugulako dira beharrezkoak lan hauek.
Helburua ez delako irudi poetikoa, ez delako hunkitzea. Helburua memoria da. Hain zuzen, istorioak garapen bat hartu nahi duten uneak dira filmean errenen geratzen diren uneak: Diegoren heriotza osteko malkoak irauten duten segundo t’erdiak beste pelikula baterako dirudite, baita, ziurrenik, sexu eszenek.
Edozein modutan, gidoiaren erritmoak baimentzen dituen jauzi guztiak justifikatzen dira. Eta horrela ikusten ditugu Joseba Sarrionandia aka Martin, Beñardo aka Isidro, Amaia Apaolaza, Jabier Salutregi, Santi Muguruza, Kortatuko kideak eta beste mila pertsonaia, eta entzuten ditugu Mahmud Darwish, June Jordan, Vladimir Mayakovski eta beste hainbat. Kaleak, kartelak, kontzertuak, diskoak… erreferentzia bilduma aski aberatsa, adi dagoenarentzat.
Fikzioa eta errealitatea nahasten diren puntu horiek ere badute filma berezi egiten duten zerbait. Ainhoa, euskal jatorriko emakume beltz kubatarra, Kuban iheslari dauden Martin eta Isidrorekin euskaraz ikasten; Beirut eta Afganistanen, Egin-eko zuzendariarekin harreman zuzenean dauden kazetariak.
Garaiaren kronika egin du beti Muguruzak bere musikan. Kronika horren sintesi frenetikoa da Black is Beltza II hau.
Filmaren osteko txalo zaparradan Unanuak hartu zuen hitza. Bidaia hasi besterik ez dela egin, eta zinemetan ikustea beharrezkoa dela. Belodromoa aurrean zutik duela, irailaren 30etik aurrera aretoak betetzeko deia egin du, hori izango delako pelikulak egiten jarraitzeko aukera bakarra.
Muguruzak hartu du hitza. Eta bagenekiena esan du. Iñigo Muguruza anaiari eskaini dio filma. Negarrari ezin eutsi egin du, eta bati baino gehiagori eroriko zitzaion malkoren bat. Anaia Iñigo pelikulan hilezkor ageri da, umoretik eta konpromiso militantetik oroituz. Handia Iñigo.
Belodromoa beteta, 1998an bezala, Jon Maiak hartu du hitza. Hunkigarritasun pixka bat bilatu behar delako ere:
Hemen izan zen Belodromoan
hemen izan zen azkena
hemen gaur ere askatasunak
bere adierazpena
garai hartako Negu Gorriak
dira biharko udaberriak
hari bat eten ez dena
hemen bizitza ospatzen dugu
ez da bakarrik zinema
hemen herri bat suaren pean
oihuz kantatu duena.
Ongi etorri mundura Ainhoa
eskerrik asko Belodromoa
hau duzu Iñigo omena:
Gure da garaipena!
Eta amaitzeko, nola ez, Brokendarrak datoz bueltan. Agur Jaunak eta filmarentzat egindako Nicaragua Sandinista. Kattalin Minerrek esan bezala: “Horrela bai aurkezten direla pelikulak!”.
Argazkia: Xalba Ramirez
eitb ➝
Lau urteko ekoizpenaren ostean, Black is Beltza pelikularen bigarren zatiak, Ainhoa-k, merezitako estreinaldi handia izan du Donostiako Belodromoan, Zinemaldiaren baitan. Hitzordu handi baten tankera, ekitaldi historiko horietako batena, hartu dio berez pelikula baten proiekzioa izan behar zenak.
Izan ere, Black is Beltza 2: Ainhoa-ren estreinaldia festa handi bat izan da. 3.000 lagun izan dira pantaila erraldoiaren aurrean. Euskal musika, zinema eta politikagintzako hainbeste pertsona ezagun bertan ikusita, tartean Negu Gorriak taldeko kideak, ematen zuen ez zela inor falta. Baina, egia esan, jende asko geratu da kanpoan, sarrerak salgai jarri eta gutxira agortu baitziren.
Horiek zinema aretoetan ikusteko aukera izango dute irailaren 30etik aurrera Hego Euskal Herrian. Pelikulako lantaldeak gogorarazi duen bezala, zine areto komertzialetan erakutsi beharko dute ikus-entzuleek euskarazko pelikula hau benetan babesten duten; sarrerak erosita, alegia. “Dena jolasten dugu karta batera, eta jendea joaten ez bada, bagoaz zinemetatik”, esan dute pelikula bukatu ondoren.
Belodromoko jendetzak kontzertu bat bezala ikusi du pelikula. Txaloka, oihuka eta txistuka, emozioz beteta, hartu dituzte ikus-entzuleek pantailako marrazkiak eta kantak, eta tragoak ere ez dira falta. Fermin Muguruza zuzendariak eskatu zuen bezala, filma erabat “arnastu” du publikoak, elkarrekin hasieratik bukaerara. Hasi, proiekzioa baino lehenago hasi da festa, Iruñeko Broken Brothers Brass Band taldeak Belodromo kanpoaldea berotu baitu arratsaldetik.
2018ko pelikulako Manexen alaba da bigarren zatiko protagonista. Oraingoan, hamarkada batzuk aurrera egin du Black is Beltza fenomenoak. 68ko maiatza irudikatzeko aukera albo batera utzi du Muguruzak, eta bete-betean sartu da 80. hamarkadan. Izan ere, 1988an helduko da Ainhoa Euskal Herrira.
Rock kontzertu batean edo final handi batean bezala, Muguruza orkestra zuzendariak bikoizketa lanak egin dituzten aktoreak, istorioa idatzi duten gidoilariak, musikariak eta beste sortzaileak aurkeztu ditu, banan-bana. Azpimarratu duenez, lantalde osoa izan da Belodromoaren lehenengo ilaretan. 160 pertsona guztira. Baina ez dira guztiak agertokira igo. Txalotuenen artean izan dira Maria Cruickshank protagonistari ahotsa jarri dion aktorea, Itziar Ituño izarra, Antonio de la Torre andaluziarra eta Xabier Salutregi Egin egunkariko azken zuzendaria (filmean zeresana duena), baina guztientzako beroa erakutsi du Belodromoak.
Hasiera potentea du pelikulak. Dagoeneko gogotsu zegoen publikoa sutan jarri du “Zu atrapatu arte” abestiak, Kortaturen Martuteneko kartzelako kontzertuan. Kreditu zirraragarriek aurrera jarraitu dute Joseba Sarrionandiaren eta Iñaki Pikabearen 1985eko San Fermin eguneko ihesaldiarekin. Spoiler-rik ez dugu egin, “Zu atrapatu arte” eta “Sarri, Sarri” dagoeneko argitaratutako soinu-bandan agertzen direlako.
Kubatik Euskal Herrira, eta Ainhoaren aitaren jaioterritik 80. hamarkadako borroka garrantzitsuenen eskenatokietara. Izan ere, lehenengo zatia bezala, internazionalismoak eta munduko iragan hurbilean irakiten egon diren leku askotako gatazkak sentiarazteko asmoak zeharkatzen dute Black is Beltza 2. Kasu honetan, gainera, Muguruzaren pelikulak ez dio uko egiten heroinaren erabilpen politikoaren gaia zuzenean jorratzeari. Hala ere, diskurtsoen zuri-beltzen arteko grisei lekua ematen die, ETAren indarkeriaren inguruko askotariko iritziak islatuta, esaterako.
Black is Beltza 2: Ainhoa pelikulan ere gauza asko gertatzen dira. Pertsonaia guztiak momentu historiko guztietan daudenaren sentsazioa uzten dizu, baina hori ez da arazo handia. Erreferentzia musikal eta historikoen zaparradak nekatzeko arriskua dakar, baina emozioen erabilpen egokiari esker, lehen zatiak baino hobeto funtzionatzen du. Belodromoan agerian geratu da arrakasta. Orain zinema aretoen txanda izango da.
Deigarria da, Zinemaldiaren baitan, euskarazko pelikula batean (euskaraz egiten da nagusiki, eta tituluak euskaraz daude) soilik gaztelaniazko eta ingelesezko azpidatziak irakurri ahal izatea. Hau da, euskara ez diren beste hizkuntzak (frantsesa, ingelesa, arabiera, paxtuera, gaztelania…) entzuten direnean, euskarazko azpidatzirik ez da erakutsi Belodromoko ekitaldian. Ez da Zinemaldiak kritika hori jasotzen duen lehenengo aldia.
Ferminek 2019an zendutako anaiari eskaini dio pelikula. Gorka Otxoak ahotsa jarri dio Iñigo Muguruzari, 1988ko gaztetasunean biziberrituta, marrazkietan bada ere. Broken Brothers Brass Bandeko 11 kideek hasiera girotu dute, baita bukaera ere. Agertokira berriro igo eta “Nicaragua Sandinista”-ren bertsio berezia egin dute, Muguruzarekin batera. Horrela, publikoari irteeran lagundu diote, kaleraino, jaia luzatuta batek daki zer ordura arte.
Azkenik, Jon Maiak 2001eko adierazpen askatasunaren garaipena gogoratu du, Negu Gorriak taldeak Galindori epaiketa irabazi zionean, eta haria eten ez dela azpimarratu du, bertsotan: “Hemen bizitza ospatzen dugu, ez da bakarrik zinema, hemen herri baxuaren pean, oihuz kantatu duena. Ongi etorri mundura, Ainhoa. Eskerrik asko, Belodromoa. Hau duzu, Iñigo, omena. Gurea da garaipena“.
